Hodowca, który chce mieć zdrowe ptaki, powinien stworzyć im odpowiednie warunki i przestrzegać zasad profilaktyki.

Profilaktyka w utrzymaniu ptaków w niewoli polega na zachowaniu dwutygodniowej kwarantanny wszystkich nowo zakupionych ptaków, zachowaniu higieny, odkażaniu klatek i ich wyposażenia.

Bardzo ważna jest dbałość o porządek i czystość w klatkach, oraz podawanie zawsze świeżego, czystego pokarmu, który gdy traci świeżość jest natychmiast usuwany.

Nie można zostawiać resztek jedzenia w klatce! Nie można też podawać jedzenia z niepewnego źródła, przechowywać go w wilgotnym miejscu, a także zbierać roślin, co do których nie mamy pewności, czy nie są trujące lub znajdujących się w miejscach narażonych na skażenie (np. przy często uczęszczanych drogach, na trawnikach przydomowych, do których mają dostęp psy i koty, nawożonych polach uprawnych).

Nie możemy też zapomnieć o roślinach, do których nasz ptak może mieć dostęp w domu. Wiele roślin doniczkowych może doprowadzić do zatrucia. Rośliny takie jak: amarylis (Hippeastrum sp.), anturium, awokado, rododendron, bukszpan, fikus, hoja, fiołek alpejski, jukka, kalia czy żonkile, prowadzą do zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, wymiotów i biegunek. Podrażnienie błon śluzowych wywołują m.in. diffenbachia, dracena, filodendron, lilie czy monstera. Natychmiastową śmierć ptaków mogą wywoływać takie rośliny jak stapelia, ceropegia czy większość sukulentów. Niebezpieczne są dla papug także kaktusy. Ranki powstałe od mikroukłuć kolcami bardzo źle się goją i mogą prowadzić do różnych powikłań, najczęściej ropni.

Niektórzy hodowcy chcą zaoszczędzić na kupnie piasku i czerpią go np. z piaskownic dla dzieci. Niestety piaskownica taka jest siedliskiem bardzo wielu pasożytów, przenoszonych głównie przez koty i psy, wystawiamy więc naszego pupila na ryzyko zarażenia np. kokcydiozą. Warto profilaktycznie raz na pół roku przeprowadzać badania parazytologiczne i bakteriologiczne w klinice weterynaryjnej, a kupując nowe ptaki zdecydować się na odrobaczenie (preparaty do odrobaczania dostępne są w klinikach weterynaryjnych).

Nawet przy najlepszej pielęgnacji może się zdarzyć, że ptak zachoruje. Należy się wówczas udać do lekarza weterynarii wyspecjalizowanego w chorobach ptaków. Wczesne rozpoznanie choroby ułatwia leczenie, a także pozwala nie dopuścić do rozprzestrzenienia się choroby na inne ptaki poprzez odpowiednio szybkie odizolowanie chorego zwierzęcia. Należy zwrócić uwagę na ptaka, który ciągle stroszy pióra, ma mętne oczy, jest apatyczny, często śpi, nie pielęgnuje upierzenia i nawet siedząc przy karmidełku nie chce jeść.

Klatka do izolacji powinna być dogrzewana do temperatury 35-40oC (np. przy użyciu żarówki terrarystycznej), ale należy utrzymać odpowiednią wilgotność, np. wieszając wilgotną ściereczkę lub stawiając miseczkę z wodą. Nawet mimo braku apetytu, w klatce powinien być stale dostępny pokarm, lekkostrawny, ale bez zieleniny. Do picia można podawać słaby napar z rumianku lub herbatę. Celem konsultacji z weterynarzem należy ptaka przetransportować w małym kartonowym pudełku z dziurkami, specjalistycznej transportówce lub wiklinowym koszyku zabezpieczonym od góry siatką.

Choroby pasożytnicze ptaków

Są bardzo często przyczyną śmierci ptaków. Póki nie ma silnej inwazji pasożytów, objawy choroby są trudne do stwierdzenia, natomiast przy zwiększonej inwazji ptak jest apatyczny. Obecność pasożytów wewnętrznych można stwierdzić przeprowadzając badania mikroskopowe odchodów lub robiąc wymaz z krwi.

Kokcydioza rozwija się w jelitach, wraz z kałem wydostają się na zewnątrz jaja (tzw. oocysty), które powinny być widoczne w badaniu mikroskopowym. Ze względu na cykl życiowy kokcydii, nader ważna jest higiena w miejscu hodowlanym. Należy bardzo dokładnie czyścić klatki i wyposażenie (nawet do kilku razy dziennie przy wystąpieniu choroby), a także miski i pojniki. Kokcydioza występuje w licznych odmianach w zależności od lokalizacji; mogą pasożytować w dwunastnicy, jelicie cienkim lub grubym. Szczególnie narażone na chorobę są ptaki młode, o obniżonej odporności czy narażone na permanentny stres. Objawia się nastroszeniem piór, biegunkami (przy dużej inwazji nawet krwawymi) i spadkiem masy ciała. Jedną z odmian kokcydioz jest toksoplazmoza kanarków, w której śmiertelność dochodzi nawet do 80%. Leczenie jest bardzo trudne, ze względu na słabe wchłanianie leku w jelitach.

Toksoplazmoza wywoływana jest przez pierwotniaki pasożytujące na drapieżnych z rodziny kotowatych. Zarażenie następuje przez zanieczyszczoną ściółkę lub pokarm. Naturalnie rozwój tego pasożyta następuje w jelicie żywiciela, natomiast u żywiciela pośredniego, jakim jest np. ptak czy człowiek, formy inwazyjne przedostają się do krwioobiegu i atakują wszystko poza erytrocytami. Po rozmnożeniu przechodzą do tkanki nerwowej i tworzą oocysty tkankowe. W uśpieniu czekają na zjedzenie żywiciela przez kota.

Zarażone ptaki mogą mieć problemy z oddychaniem, u kanarków może dochodzić nawet do oślepnięcia. Diagnostykę dokonuje się za pośrednictwem badania serologicznego lub pośmiertnie, znajdując cysty tkankowe w mózgu i mięśniach. Ponieważ chory ptak nie wydala oocysty, hodowca może się zarazić jedynie poprzez zjedzenie mięsa swoich podopiecznych. Nie ma żadnej terapii, można jedynie osłabiać objawy i wspierać system odpornościowy ptaka.

Nicienie to spora grupa pasożytów występujących u różnych gatunków zwierząt. Rozwój zazwyczaj bezpośredni, polega na wydaleniu wraz z kałem jaj przez osobnika zarażonego, a następnie połknięciu ich przez kolejnego żywiciela. Najczęściej spotykaną wśród nich grupą są glisty, żyjące w jelicie cienkim i capillarie żyjące w wolu i gardzieli. W przypadku glist okres od momentu zarażenia do rozwoju dorosłego pasożyta trwa 28-56 dni, glisty żyją w żywicielu około roku, następnie same wychodzą w odchodach. Niestety w tym okresie mogą wyprodukować ogromną ilość jaj, którymi ptak może zarazić się wtórnie lub zarazić swoich współtowarzyszy. Zarażone ptaki są nastroszone, mogą tracić wagę i mieć biegunkę, czasem krwawią. Przy dużej inwazji mogą doprowadzić do zaczopowania jelita i śmierci ptaka. W leczeniu podaje się antyhelmintyki (np. fenbendazol), ważna jest także higiena hodowli. W przypadku capillarii zarażenie może zachodzić poprzez żywiciela pośredniego (np. dżdżownicę) lub poprzez bezpośrednie spożycie jaj pasożyta. Okres rozwoju pasożyta trwa 2-3 tygodnie. Powoduje zapalenia jelit, biegunkę i utratę wagi, uszkodzenia ścian jelit, wola czy gardzieli, oraz drobne krwawienia.